Het geldt als een van de meest gezaghebbende bronnen voor inzicht in hoe economie en financiële markten elkaar in de greep houden: het Global Financial Stability Report, dat het Internationaal Monetair Fonds (IMF) twee keer per jaar publiceert. In dik honderd pagina’s en met hulp van bergen data brengen de experts van het IMF in kaart waar de risico’s en kwetsbaarheden in het mondiale financiële systeem ontstaan en hoe die kunnen uitgroeien tot financiële crises. Opwekkende literatuur is het nooit, maar de meest recente versie klinkt onversneden bezorgd.  

Het IMF waarschuwt dat onder het ogenschijnlijk rustige oppervlak van de financiële markten steeds grotere kwetsbaarheden worden opgebouwd. Dan gaat het bijvoorbeeld over de verschuiving van kredietverlening van traditionele banken naar niet-bancaire instellingen zoals hedgefondsen, private-equity- en private-creditfondsen. Deze instellingen vallen onder minder strenge regels en rapportage-eisen dan banken en zijn daardoor minder transparant.  

Tegelijkertijd zijn ze steeds nauwer verbonden geraakt met het bancaire systeem. Amerikaanse en Europese banken hebben inmiddels gezamenlijk ongeveer 4,5 biljoen dollar aan financiële blootstelling aan deze niet-bancaire partijen. Bij veel banken is die blootstelling zelfs groter dan hun beschikbare kernkapitaalbuffer, die juist bedoeld is om verliezen op te vangen.

Vooral de snelheid waarmee de blootstellingen toenemen, baart het IMF zorgen. Leningen van Amerikaanse banken aan private-equity- en private-creditfondsen zijn in korte tijd explosief gestegen, gedreven door de zoektocht naar hogere rendementen. Die rendementen gaan echter gepaard met hogere hefboomwerking en grotere liquiditeitsrisico’s, terwijl toezichthouders vaak beperkt zicht hebben op de onderliggende risico’s.

Ondertussen in Frankfurt
Niet alleen het IMF drukt op de alarmknop, ook bij de Europese Centrale Bank (ECB) lopen de zenuwen op. Medio november presenteerde de ECB de belangrijkste aandachtspunten in hun toezicht voor de komende tijd. Daarbij ging de waarschuwing uit dat banken in de eurozone zich moeten voorbereiden op een ongekend hoog risico op zware en onverwachte schokken, met mogelijk grote gevolgen voor het financiële systeem. Volgens de ECB is de kans op ‘extreme gebeurtenissen met een lage waarschijnlijkheid’ groter dan ooit, als gevolg van een combinatie van geopolitieke spanningen, veranderend handelsbeleid, klimaat- en natuurrisico’s, demografische ontwikkelingen en technologische verstoringen zoals cyberaanvallen.

Europese banken staan er momenteel goed voor, dankzij solide winsten, ruime liquiditeitsreserves en sterke kapitaalbuffers. Toch zijn er aanzienlijke neerwaartse risico’s, spanningen tussen de VS en de EU en bredere geopolitieke risico’s die sectoren kunnen treffen die sterk afhankelijk zijn van export naar de Verenigde Staten, zoals de auto-, chemie- en farmaceutische industrie. Dat kan gevolgen hebben voor de terugbetaling van leningen die banken eerder gaven.  

De Nederlandsche Bank
Bij De Nederlandsche Bank (DNB) is recent Olaf Sleijpen als president aangetreden. Hoewel de Limburger minder nadrukkelijk aanwezig is dan zijn voorganger Klaas Knot, klinkt zijn boodschap zeker niet minder serieus. Ook Sleijpen waarschuwt voor een wereld die in een periode van uitzonderlijk hoge onzekerheid zit, met een blijvend grote kans op economische en financiële schokken. Het is volgens hem niet de vraag of zulke schokken komen, maar wanneer en waar.  

Tegelijkertijd zijn aandelenmarkten, vooral in de VS, naar historisch hoge niveaus gestegen. Deze hoge waarderingen, gecombineerd met geopolitieke spanningen en economische onzekerheid, maken markten kwetsbaar voor plotselinge correcties.  

Een specifiek en snelgroeiend risico ziet DNB in stablecoins. Deze aan traditionele valuta’s gekoppelde cryptomunten vormen steeds sterker een brug tussen de cryptowereld en het reguliere financiële systeem. Eenduidig toezicht ontbreekt vanwege verschillen tussen Europese en Amerikaanse regelgeving.  

Particuliere bubbels
Begin december kwam ook de Bank voor Internationale Betalingen (BIB) met waarschuwingen. De BIB, die zorgt voor samenwerking tussen centrale banken wereldwijd, besteedt in haar kwartaalrapport aandacht aan de rol van particuliere beleggers bij het opblazen van beursbubbels. Dan gaat het vooral om goud en Amerikaanse aandelen. De organisatie stelt dat beide markten duidelijke kenmerken van een zeepbel vertonen, zoals sterke koersstijgingen, hoge waarderingen, mediagekte en uitgesproken enthousiasme onder retailbeleggers. Het is volgens de BIB voor het eerst in minstens vijftig jaar dat beide beleggingen gelijktijdig op zulke hoge koersen staan. Normaal gesproken treedt dit verschijnsel niet tegelijk op in verschillende markten, omdat goud meestal wordt gezien als een veilige haven, terwijl aandelen juist als risicovollere beleggingen gelden.

Goud kende in 2025 zijn beste prestatie sinds 1979, met een prijsstijging van ongeveer 60 procent. Amerikaanse aandelen deden het eveneens sterk, met een stijging van de S&P 500 van zo’n 16 procent. De BIB benadrukt dat particuliere beleggers het grootste deel van de recente instroom in goud- en aandelenfondsen voor hun rekening namen, terwijl institutionele beleggers juist voorzichtiger werden en hun posities afbouwden of stabiel hielden.

Volgens de BIB kan de toenemende invloed van particuliere beleggers de stabiliteit van financiële markten aantasten, doordat gedrag zoals fear of missing out en collectieve, plotselinge verkoopreacties sterke prijsschommelingen kan veroorzaken.  

Concrete beleggingsadviezen geven behoort niet tot de taak van instellingen als de Bank voor Internationale Betalingen, DNB, de ECB of het IMF. De boodschap die zij afgeven, is echter helder. Beleggers doen er verstandig aan zich voor te bereiden op onrustiger tijden. Dus niet blind achter trends aanlopen, wel oog hebben voor fundamentele waarderingen en beslissingen baseren op degelijke informatie in plaats van op gevoel. Juist daarin ligt ook een verantwoordelijkheid voor beursgenoteerde ondernemingen, die beleggers tijdig en transparant van relevante informatie moeten voorzien.